Antaŭ milionoj da jaroj la duoninsulo Jukatano aperis el la maro kiel kalkŝtona rokplato, kie la ekzisto de riveroj estas preskaŭ neebla.
Poste, dum miloj da jaroj, la pluvo pikas ĉi tiun grandegan rokon kaj la akvo enfluas en la subteron, kie ĝi formas verajn kanalojn, kiuj siavice traboras la plej profundajn tavolojn. La cenotoj estas ĝuste la rezulto de ĉi tiu procezo; ili ekestas kiam la akvo de la subgrundo estas eksponita dum produktado de la kolapsoj de la kavaĵoj kreitaj per la subteraj fluoj.
Estas malgrandaj cenotoj kun la akva spegulo preskaŭ ĉe la grunda nivelo, aŭ tre grandaj kun alta "pafo" inter la tero kaj la akvo. Tiel kiel ili estis kaj hodiaŭ estas fonto de akvoprovizado por la loĝantaro, en la pasinteco ili estis konsiderataj la loĝejo de la akvaj dioj kaj, sekve, objekto de kultado kaj admiro.
Fonto: Konsiletoj de Aeroméxico n-ro 16 Quintana Roo / somero 2000
